به گزارش خبرآنلاین به نقل از اعتماد، از میان کشورهای اروپای شرقی، ایران گستردهترین روابط اقتصادی را در سالهای قبل از انقلاب با رومانی داشت. در این سالها شاه دو بار رسما از رومانی دیدار کرد و چائوشسکو در صدر شورای دولتی رومانی در سال ۱۳۴۸ به تهران سفر داشت. چائوشسکو در سال ۱۳۵۰ نیز از مهمانهای جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران بود. در فاصله سالهای ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۲م. یک رشته قرارداد در مورد همکاری اقتصادی و فنی بین دو کشور منعقد شد. ایران در سال ۱۹۷۲ دو و نیم میلیون تن نفت به رومانی تحویل داد و قرار شد در سالهای بعد نیز بهای کالاها و خدمات دریافتی را با نفت بپردازد.
با آغاز ریاستجمهوری هاشمی رفسنجانی مذاکرات برای فراهم کردن زمینه سفر چائوشسکو به ایران آغاز شد. در آن زمان رومانی در پی خرید نفت خام با تخفیف ویژه از ایران بود تا بتواند آن را به قیمت بالاتر در بازارهای جهانی عرضه کند. محمد گوهری، سفیر وقت ایران در رومانی در مصاحبهای با یک روزنامه داخلی گفته بود: «برای نخستینبار بود که مقام اول یک کشور اروپایی، ولو از اروپای شرقی و رهبر حزب کمونیست، میخواست از ایران دیدن کند و این برای ایران تحت فشار انزوا و تحریم، مهم تلقی میشد.»
رهبر رومانی در این دوره از تاریخ، یکی از سرکوبگرترین حکومتها در اروپای شرقی در دوران جنگ سرد بود. سفر چائوشسکو به تهران برای رفسنجانی که مرداد آن سال به ریاستجمهوری رسیده بود، اهمیت زیادی داشت. یک روز پیش از سفر، رومانی به صحنه ناآرامیهای ضد دولتی تبدیل شد و نیروهای امنیتی اعتراضات عمومی در هفدهم دسامبر ۱۹۸۹ را سرکوب کردند. چائوشسکو در هجدهم دسامبر ۱۹۸۹ به تهران آمد.
چائوشسکو فارغ از این تغییرات، سرگرم دید و بازدیدهای دیپلماتیک در ایران بود. او اولین رئیسجمهور یک کشور خارجی بود که پس از فوت بنیانگذار انقلاب، در مزار ایشان حاضر و بر روی آرامگاهشان تاج گل گذاشته بود.
مذاکرات مقامات ایران و رومانی درباره توسعه روابط و گسترش همکاریهای اقتصادی انتظار میرفت با احداث کارخانجات سیمان، تاسیسات نفت، پتروشیمی و خرید گندم حجم مبادلات طرفین را به ۲ میلیارد دلار افزایش دهد. رفسنجانی، رئیسجمهور وقت در دیدار با چائوشسکو نسبت به گسترش همکاریهای دوجانبه تاکید کرد.
صادق خلخالی، در حالی که رهبر رومانی هنوز در تهران بود، در نطقی در مجلس، با اشاره به ناآرامیهای رومانی ابراز امیدواری کرد: «چائوشسکو از قدرت کنارهگیری کند. چائوشسکو اشکالاتی دارد و یکی از اشکالاتش عبارت از این است که همیشه با آفریقای جنوبی رابطه تنگاتنگ داشته و هیچوقت از موضع خودش نسبت به شناسایی دولت اسرائیل پوشالی دست برنداشته و همیشه نعل وارونهای با کشورهای اسلامی مخصوصا ایران داشته است. انشاءالله اوضاع سر و سامان پیدا کند و چائوشسکو اگر صلاح میداند، استعفا بدهد.» خلخالی دستگاه دیپلماسی کشور را به محافظهکاری متهم کرده و گفته بود که مسئولان ما از جهان بیخبرند و اتفاقات بینالمللی را پیگیری نمیکنند.
چائوشسکو بیستم دسامبر ۱۹۸۹ (۲۹ آذر ۱۳۶۸) با بدرقه رسمی تهران را ترک کرد و به محض بازگشت به رومانی در یک سخنرانی تلویزیونی ناآرامیها را به دخالتهای خارجی نسبت داد. وی و همسرش در جادهای در نزدیکی شهر تارگویشته دستگیر و تحویل ارتش شدند. دادگاه صحرایی ارتش در ۲۵ دسامبر ۱۹۸۹ تشکیل شد. اتهامات اصلی چائوشسکو خیانت به کشور، فقر و فلاکت مردم، سرکوب مخالفین، اجیر کردن مزدوران خارجی برای سرکوب معترضان و دیکتاتوری مطلق اعلام شد. چائوشسکو در دادگاه بارها این جملات را تکرار کرد «شما عوامل خارجی هستید، این دادگاه را به رسمیت نمیشناسم و همچنان رهبر کشور و فرمانده کل قوا هستم.»
زلزله تغییر اساسی حکومت در رومانی پس از بازگشت چائوشسکو از تهران، پسلرزههایی در ایران نیز به همراه داشت. ۸۴ نفر از نمایندگان مجلس سوم در ۵ دی ۶۸ به دنبال سفر رئیسجمهور مخلوع رومانی به ایران و تحولات جدید در این کشور، طی سوالی از علیاکبر ولایتی، وزیر وقت خارجه دولت، خواستار توضیح در مورد سفر وی شدند. طرح سوال از وزیر توسط نیروهای موسوم به جناح چپ صورت گرفت. نطقهای جنجالی نمایندگان منتقد، موجب شد سرانجام ولایتی در مجلس حاضر شده و در این خصوص پاسخ دهد.
یکی از نمایندگانی که نقش مهمی در طرح سوال از ولایتی داشت علی صالحآبادی، نماینده مشهد در مجلس سوم بود که نطقی نیز در انتقاد از این سفر در مجلس ایراد کرد. وی توضیح میدهد:«ما آن زمان بهشدت با دستگاه دیپلماسی کشور مشکل پیدا کردیم، خب اتفاق کمی نبود، رئیسجمهوری به تهران بیاید و پس از بازگشت برکنار و اعدام شود. این اتفاق بهشدت حیثیت جهانی ما را خدشهدار کرد.»
وی در خصوص واکنش مجلس به سفر چائوشسکو به ایران معتقد است:
«ما آن زمان که کاری نمیتوانستیم بکنیم ولی اخبار ملاقاتهایش را کاملا پیگیری میکردیم. آن زمان شنیدیم چائوشسکو طی دیداری که با رفسنجانی داشته است، وقتی هاشمی به او گفته بود یکسری مخالفتهایی در رومانی علیه شما در حال شکلگیری است، چائوشسکو پاسخ داده بود مخالفین هیچ غلطی نمیتوانند بکنند و ما بر اوضاع مسلط هستیم و آنها عددی نیستند که به چشم بیایند. بعد از اعدام چائوشسکو، من و آقای اصغرزاده در کمیسیون سیاست خارجی مجلس دست به کار شدیم تا در جهت دفاع از حقوق مردم و بنا به وظیفه نمایندگیمان، وزیر خارجه را برای پاسخگویی به صحن مجلس بیاوریم، زیرا ما دعوت از چائوشسکو را یک کار نسنجیده از سوی وزارت خارجه میدانستیم. این سفر ما را در جهان انگشتنما کرد. به کمک دیگر نمایندگان توانستیم ۸۴ امضا جمع کنیم.»
ولایتی در اقدامی کمسابقه جمشید گوهری، سفیر ایران در رومانی را برکنار کرد. برکناری سفیر اقدام بیسابقهای بود و بیشک به منظور کاهش فشارهای داخلی صورت گرفت و از معدود تصمیماتی در چنین سطحی در وزارت امور خارجه بود.
۲۵۹